پیشینه کهن سانسور

 سانسور در مطبوعات (قسمت۲)

پیشینه کهن سانسور

سانسور آزادی بیان نسل بشر اعم از مردان و زنان را همانند سایه در طول تاریخ همیشه تعقیب نموده است در جوامع باستانی ، مانند اسرائیل و چین ، سانسور یک ابزار قانونی برای تنظیم زندگی اخلاقی و سیاسی برای مردم بشمار میرفت  در چین ، نخستین قانون سانسور در سال( 300)میلادی معرفی گردید . ریشه واژه سانسور در زبان انگلیسی را میتوان اقتباس شده از دفتر سانسور تاسیس شده در روم 443 ق – م دریافت نمود .

در روم ،  مانند جامعه قدیمی یونان ، نمونه حکومتداری به نحوه خودتنظیم کرکتر مردم نیز به شمار میرفت . با این هم ، به سانسور نیز به دیده یک کار خیلی ها عالی توجه میشد .یکی از مشهور ترین قضایای سانسور در زمانه های قدیم قضیه سقراط است ، که برای او حکم گردید تا در سال 399 ق – م به دلیل اتهامات رایج نمودن فساد میان جوانان و رد سیستم مقدس ارتوداکس زهر بنوشد . اما درست است که بگوئیم سقراط شاید یگانه فردی که این اشد مجازات را به منظور تخطی از سیاست ها و ضوابط اخلاقی زمان  خود چشیده باشد نظریات قدیمی سانسور ، بحیث یک خدمت خردمندانه جهت تامین منافع مردم نیز در کشور های مانند چین و رهبران سابق اتحاد جماهیر شوروی که متهم به طویل ترین مدت سانسور قرن بیست شناخته میشدند جریان داشت .

مساعی برای آزادی بیان نیز برمیگردد به تاریخی که در آن سانسور بوجود آمده است .پلی وایت یوریپایدس (406-480 ق- م ) از آزادی و استقلالیت مردم دفاع نموده این حقوق شامل سخنگوئی آزادانه بود که او به شیوه دپلوماتیک آنرا چنین ابراز داشت :" ( بدون آزادی ) هیچکس نمیتواند و نخواهد توانست در امن بسر ببرد چه چیزی عادلانه تر دریک کشور از آزادیست .([1])

آزادی بیان و بیان آزاد نظریات و افکار مشکلاتی را به شاهان به دوره های قبل از حاکمیت مسیحیان داشته است که این از دشواری کمتری در مقایسه با حاکمان دوره مسیحیت و تاسیس نظام آرتوداکسی محسوب میگردد زیرا در زمان بعدی اقدامات کمکی برای دفاع از عقاید مسیح معرفی گردیدند ، چنانچه آنرا( نایس کرید )در سال 325میلادی اعلام نمود . اما با تحریر عنوان کتابها ، چاپ و انتشار آن ها ، اقدامات براندازی بالمقابل و نظریات میراثی اقدامات بیشتری را  به خرچ داد در نتیجه سانسور شدید تر و مجازات آن بیشتر شد . و اختراع ماشین چاپ در اروپا درنیمه قرن 15 میلادی مشکلات افزایش یافت . هر چند ماشین چاپ خدمات ارزنده به کلیساهای کاتولیک و فعالیتهای آنها نمود اما در عین حال به اصلاحات میان پروتستانتها " بدعت گذاران " مانند مارتین لوتر نیز کمک کرد بنابرین کتابهای چاپ شده موضوع تنازعات مذهبی گردیدند . در تاریخ غرب ، اصطلاح سانسور با استفاده از ((Librorum Prohibitorum معنی جدیدی را از آن خود مینماید – تعداد کتابهائیکه به منظور بدعت گذاری و محتویات مخاطره آمیز آن منع گردیده اند و این موضوع توسط کلیسای رومند کاتولیک به نشر رسید که با ادعاهای مقدس بودن ایشان به اشتیاق تمام به عنوان محافظین کتابها را ممنوع قرارداده آنها را آتش زده و حتی نویسنده گان را بقتل رسانیدند . مشهور ترین نویسنده گان که از کار خود منع شده بودند عبارت بودند از گالیله درسال( 1633م) و قربانی دیگر محاکمه  های تقدسی جان آرک (1431م) و توماس مورسال 1535میلادی میباشد .

نخستین لست کتابهای  منع شده  در سال 1559 م به امر پاپ پاول پنجم به میان آمد این لست ها 20 مرتبه توسط رهبران مذهبی پاپ ها به چاپ رسیدند که آخرین آن در سال 1948م به چاپ رسیده بود و بعداً در سال 1966م از میان برداشته شد .

کلیسای کاتولیک دانشگاه  های سوربون را در قبضه خود داشتند و همچنان تمامی نشریه ها را تحت فرمان (1543) تحت نظارت خود داشتند و هیچ کتابی به طبع نرسیده و یا هیچ کس حق فروش را بدون اجازه کلیسا نداشت . درسال 1563م ، چارلس هشتم فرانسوی فرمان صادر نمود که هیچ کتابی بدون اجازه شاه به چاپ نمیرسد . بعداً پادشا هان غیر مذهبی دیگر اروپا نیز از این فرمان تقلید نمودند و آزادی علمی و هنری که به اخلاق و سیاست زیان بار تلقی میگردید با چاپ و نشر آن تحت نظارت دولت قرارگرفت .

مقامات اسپانیائی نه تنها در مورد اوضاع مذهبی اروپا نگران بودند بلکه این کار در امریکا نیز کشیده شد از هراس اینکه امریکا توسط عقاید پروتستانت ربوده شود کشور های پروتستانت خطر بزرگی تلقی میگردیدند .

قدیسیت یا تفتیش عقاید مذهبی از جانب کلیسا در سال  1568میلادی در پیرو تاسیس گردید و بخشی از پالیسی فلیپ دوم از اسپانیا بود و به منظور مبارزه با بحران های سیاسی و اخلاقی در امپراتوری پیرو طرح گردید سیستیم پیرویی یکی از کاپی های سیستیم  اسپانیا بود . که شامل کنترول واردات کتاب ها میگردید و مفتشین مذهبی بصورت مداوم کشتی ها و بار ها را در بندرها نظارت مینمودند . آنها همچنان کتابخانه ها ، کتاب فروشی ها و چاپ خانه ها را تحت تعقیب داشتند . وقتیکه در 1568میلادی تفتیش مذهبی آغاز شد ساحه فعالیت آنها از پانامه به چلی و ریودی لاپلاتا  احتوا میگردید .

عملکرد مفتشین مذهبی به مردم کشور های مستعمره امریکایی نادرست  و خیلی ظالمانه بود و به دشواری میتوان اثرات مخرب آنرا با چیزی مقایسه نمود تخریبات متجاوزین اسپانیایی فرهنگ و ادبیات خاص مردم مایا را بکلی از بین برد . سوخته های کودکس مایا یکی از جنایات بخشش ناپذیری که علیه مردم . میراث فرهنگی ایشان صورت گرفته است تلقی میگردد و نباید این ضایعه ادبی به میراث جهانی دست کم گرفته شود .

سوابق وتحولات سانسوردراروپا

انتشارآثار چاپی جدید  ازآغازآن دراواسط قرن پانزدهم  با بازرسی و ممیزی مأموران کلیساهای کاتولیک و پاد شاهان مستبد اروپائی همراه بود.

پیش ازآن نیز مقامات مذهبی وغیرمذهبی اروپا  مقررات محدود کنندۀ شدیدی علیه تمام نوشته ها تحمیل کرده بودند.درحدود چهاردهه بعد از اختراع چاپ  به سبب شروع " تفتیش عقاید " که در سال (1480 م ) درزمان سلطنت ( فردیناند ) و ( ایزابلا ) درهسپانیا برای حبس وشکنجه افراد  متهم به معتقدات مخالف مذهب حاکم ایجاد شد,محدودیت های مربوط به جلوگیری وممیزی کتابها تشدید گردید وبعدها توسعه بیشتر یافت.

" هنری هشتم " پادشاه انگلستان درسال ( 1534 م ) برای اطمینان بیشتر نسبت به باز رسی و ممیزی کتابها  طی فرمانی کسب اجازه برای چاپ تمام کتابها و نشریات را ضروری شناخت.  این اجازه ها  به میل واراده شخص پاد شاه صادر یا سلب می شد ند. ملکه" ماری" پاد شاه بعدی انگلستان درسال ( 1557 م ) با ایجاد  اختلاف وحسادت بین چاپخانه داران و جاسوسی آنان علیه یکد یگر وضع نظارت برچاپ را نامساعد ترکرد.نخستین مقررات مربوط به سانسور مطبوعات درفرانسه  به موجب فرمان یازدهم د سا مبر ( 1547 م ) "هنری دوم" پاد شاه وقت این کشور برای جلوگیری ازگسترش عقاید پروسستان ها ازطریق کتابهای مذهبی که درآنزمان دو سوم انتشارات چاپی را تشکیل میداد وضع شدند.

برمبنای این مقررات محدود کننده که درسال های " 1553، 1560، 1563م " با فرمان های دیگری تشدید گردیدند " برای انتشارکتابها و اعلامیه ها ازسوی دشمنان ، آسایش عمومی و پادشاه " مجازات به دارآویختن یا خفه کردن عاملان ومتخلفان درنظرگرفته شده بود، درسالهای بعد نظارت وسانسورشدید ترگردید.

یک چاپخانه دارفرانسوی بنام " مارتن لوم " برجرم فروش کتابها ونشریات افتراء آمیزدریکی از میدانهای محلۀ دانشگاهی پاریس سوزانده شد.([2])

درسال " 1559 م " پاپ ( پل چهارم ) رهبرمسیحیان کاتولیک ، یک هیأت ممیزی  برای نظارت برانتشار کتابهای چاپی وتهیۀ فهرستی از کتابهای ممنوع الانتشار ایجاد کرد ، مقررات ممیزی این هیأت درسالها ی بعدی ازطرف پاپ های دیگرتشدید یافت.

فهرست کتابهای ممنوع آثار " دزیدریوس آراسموس " هالندی ، مارتین لوتر آلمانی و ژان کالوم سویسی را نیز دربرمی گرفت.

دراین فهرست نامهای کتاب ها ئیکه ازطرف کلیسا غیراخلاقی شناخته شده بودند  مانند آثار " فرانسوآرابله " ( 1553 ـــ  1491 م ) نویسندۀ فرانسوی هم وجود داشت.

بعضی ازآثارنقاشی هم نیزبه عنوان غیراخلاقی بودن آنها ممنوع اعلام گردیده بودند.  درمیان این آثار9 تابلوی نقاشی " میکل آنژ " (1564ــ1475م ) هنرمند معروف ایتا لیائی نیز دیده می شد ند .

دراواخرقرن شانزدهم و اوایل قرن هفدهم روشهای شدید کنترول وسانسور کتابها ومطبوعات درکشورهای اروپائی ، هالند وغیره ادامه یافت. سرانجام نخستین نشانه های آزادی مطبوعات درانگلستان آشکارشدند.

دراین کشورمانند کشورهای اروپائی سانسوروممیزات تمام آن کتاب ونشریات چاپی تحت سانسورقرارداشت.   وازهیأت خاص  ایکه معروف به (  مجمع ستاره یی )درمورد آنها وضع کرده بودند تابعیت میکرد ند.

درسال " 1641 م " پارلمان انگلستان "چارلزاول"  پادشاه این کشور را به لغومقررات مذکورمجبورساخت. وبه دنبال آن تعداد از روزنامه ها افزایش یافت وبعداً درسال " 1643 م " دوباره وسایل مطبوع تحت سانسورقرارگر

و درآخر"جان میلتون " نشاعرمعروف انگلستان علیه سانسور اخیربه پا خاست امّا بی نتیجه ماند.

وسرانجام بعدازمبارزات زیاد  دانشمندان وشعراء انگلستان درسال"1690م" مقررات اجازۀ انتشار و سانسورکتابها و روزنامه ها برای همیشه لغوشد ند.([3])

---

 [1]  Who neither can nor will may hold his peace .  What can be more just in a State than this?”                                                         

[2]    حقوق مطبوعات.داکتر کاظم معتمد نژاد، چاپ دوم، تهران: مرکز تحقیقات ومطالعات رسانه ها، جلد یکم، سال 1381، ص 203

[3] www.bashgah.net/ topics